Fatoumata Diawara: ‘You can be someone’

Fatoumata Diawara (Fatou) is een ster die geen grenzen kent. De zangeres uit Mali verbindt traditie met toekomst. Ze is de belichaming van afro-futurisme.  Maar zoveel meer dan dat. Een gesprek over muziek, vrouwen en kleding. Zaterdag 8 juni is ze een van de headliners op Best Kept Secret.

Tekst Sander Warmerdam Foto Han Ernest
 
De kleurrijke videoclip van Nsera, het openingsnummer van haar jongste album London Ko, is een microkosmos van alles waar Fatoumata Diawara voor staat. Een meisje in een blauwe jurk rent naar een Afrikaans dorp met rieten daken, op de stuwende synths van Damon Albarn. Het volgende shot verrast. We zien een man omringd door meer meisjes in blauwe jurkjes, met op hun hoofd een VR-bril. De camera zoomt in en de zangeres, in een rode jurk met witte schelpen in haar zwarte haar, kijkt recht in de camera. Ze zingt dat ze op een dag op reis ging.
“Het nummer gaat over reizen en over de schoonheid van Afrika. Ik wilde laten zien hoe mooi mijn continent is. In de ogen van de meeste mensen is Afrika een pity continent, een werelddeel waar ze medelijden mee hebben. Maar we zijn rijk – en dat is meteen de tragiek, omdat die rijkdom van ons werd gestolen. Ik nodig mensen uit om naar Afrika te komen en ervan te houden. Verdiep je voor de verandering in de positieve dingen van Afrika, niet alleen de negatieve.”

Is dat ook wat je wilde zeggen met de video?
“Ja, dit is het moderne Afrika. Je ziet aan de ene kant de problemen – kindsoldaten, armoede – maar tegelijkertijd zie je mensen lopen met mobiele telefoons en VR-brillen. Als je naar een dorp gaat hebben mensen niets te eten maar ze hebben wel een iPhone in hun handen. De technologische ontwikkelingen gaan snel, ook daar.
Het nummer nodigt mijn generatie ook uit om terug te keren naar zichzelf. Niet door te bidden in een kerk of te zoeken naar een god in de hemel. Nee. Het antwoord zit hierbinnen (wijst naar haar borst), ligt in jezelf te wachten.”
Ook in haar muziek is dat de opzet: moderniteit koppelen aan traditie. Soms iets te veel moderne fratsen, volgens sommige critici. Haar debuutalbum Fatou uit 2011, dat verscheen bij het gerenommeerde Engelse muzieklabel World Circuit nadat Oumou Sangaré haar daar had geïntroduceerd, maakte een ster van de voormalige actrice. Ze wil niet stil blijven staan.

Wat is je muzikale missie?
“Ik voel mezelf verplicht om de Wassoulou-stijl aan te passen. Het is niet meer zoals in de tijd van Ali Farka (Touré), het staat niet stil. Elektronische muziek is de muziek van nu, universeel, en is dus een natuurlijke partner. Ik wilde al heel lang weer met Damon Albarn samenwerken. Nsera staat symbool voor het midden: tussen housemuziek, de traditie uit Mali en westerse muziek. Het is een toegankelijke melodie die iedereen meteen snapt.”

Hoe bewaak je die balans tussen traditie en toekomst?
“Ik stop mijn waarheid in elke samenwerking die ik aanga – en ik houd de regie. Of het nu Bobby Womack is of Damon Albarn. Niemand vertelt me wat ik zou moeten doen. Ik sta open om te delen maar ik wil mezelf zijn, altijd. Ik bepaal of ik iets in het Engels zing of in het Frans. Maar op mijn eigen albums wil ik me kunnen uiten in Bambara, mijn eigen taal.”

Begin juni sta je op Best Kept Secret. Wat heeft je voorkeur, opnemen of optreden?
“Het is leuk en bijzonder om een album uit te brengen. Maar het draait uiteindelijk om optredens. Dan ben ik op mijn best. Omdat het echt is en ik in verbinding sta met andere mensen. Mijn publiek is groot en divers. Ik was laatst in Hamburg en dat was veelzeggend: ik zag veel jonge mensen helemaal vooraan maar ook veel ouderen. Ik dacht bij mezelf ‘hier doe ik het voor, zo kan ik iedereen raken.’”
 
Voorbeeld voor vrouwen
De jeugd van Fatoumata Diawara (42) – ze groeide op in Ivoorkust – was niet makkelijk. Als kind trad ze op in de dansgroep van haar vader. Ze was eigenwijs en wist duidelijk wat ze niet wilde. Ze weigerde naar school te gaan. Haar ouders stuurden haar voor straf naar haar tante in buurland Mali. Ze zag haar ouders tien jaar niet. Nu, dertig jaar later, wil ze een inspiratie en een voorbeeld zijn voor opgroeiende meisjes. Ze spreekt zich uit over gevoelige onderwerpen, zoals vrouwenemancipatie en vrouwenbesnijdenis.
“In al mijn liedjes zit dezelfde boodschap voor meisjes: wake up! Word wakker. De maatschappij vertelt je een boodschap maar je kunt zelf ook nadenken. Je kunt, net als ik, je eigen geschiedenis schrijven. Geloof niet alles wat mensen je wijs maken. Trouwen, kinderen krijgen, de rest van je leven bevelen krijgen als een soort slaaf? Je kunt als vrouw zelf iemand zijn. You can be someone.”

Zie je al veranderingen?
“Ja! In heel Mali zie je mini-Fatou’s. Meisjes die het niet langer pikken en hun eigen koers varen. Malinezen kennen mijn teksten inmiddels. Ik lach en dans terwijl ik zing over mijn problemen en zorgen, zoals over meisjesbesnijdenis in het nummer Sete op het nieuwe album. Niet droevig maar altijd met hoop. Ik krijg veel complimenten. En respect, ook van mannen. Als ik thuiskom en op het vliegveld langs de militairen loop, dan weten ze meestal niet veel uit te brengen. Maar ze zeggen één ding: ‘Respect’. Dat betekent veel voor me. Mijn eigen generatie zegt vooral ‘dankjewel’ tegen me. Want ze volgen me en zien dat er iets in gang is gezet.”

In een eerder interview zei je dat je op je twintigste besloot om ‘alles aan je leven als vrouw te veranderen.’ Waarom?
“Vanaf dat moment besloot ik dat ik Liefde wilde zijn. Ik was zo ongelukkig. Mijn hele jeugd was verschrikkelijk, veel anderen hadden het denk ik niet overleefd. Een soort slavernij was het. Ik leefde bij mijn tante en zag mijn ouders meer dan tien jaar niet. Op mijn twintigste liep ik weg omdat mensen zeiden dat ik moest trouwen met mijn neef, terwijl ik actrice wilde worden.
Alles in me zei ‘nee, nee, nee’. Toen heb dat deel van mijn leven radicaal achter me gelaten. Uit zelfbescherming. Ik dacht: ik ben niet op deze wereld om een paar films te maken, dan te trouwen, kinderen te krijgen en de slaaf van een man te worden. Nee. Zes jaar verdween ik en wisten mensen niet waar ik was. Ik zat in Parijs. Ik wilde herboren worden. Ik had besloten mijn eigen verhaal te schrijven.
Het was een risico. Veel kinderen die een besluit nemen zoals ik raken verslaafd aan drugs en alcohol of ze verkopen hun lichaam in de prostitutie. Maar gelukkig kon ik mezelf beschermen. Geen drank, geen sigaretten, niets. Ik had genoeg aan de god in mezelf. Zing over je problemen, bezing je vrijheid, deel liefde. Ik wil een voorbeeld zijn voor de volgende generatie.”
 
Fatou live: 8 juni op Best Kept Secret, Hilvarenbeek; 30 juni op Couleur Café Festival, Brussel; 5 december in 013, Tilburg.

Dit is een deel uit het interview dat is te lezen in het nieuwe nummer van Heaven magazine dat 7 juni verschijnt.